De essentiële eigenschappen van geld
Een goed kan alleen als geld functioneren als het aan de volgende vier eisen voldoet:
- Mensen moeten er vertrouwen in hebben en het moet algemeen aanvaardbaar zijn: iedereen wil het hebben
- Het moet makkelijk te vervoeren zijn
- Het moet makkelijk deelbaar zijn
- Het moet niet makkelijk kunnen bederven en daardoor waardevast zijn
Van deze eisen, is vooral eis 1 erg belangrijk. Ik kan makkelijk een papiertje maken en daar 1 euro op schrijven waardoor het voldoet aan punt 2 t/m 4. Het probleem is alleen dat zolang niemand vertrouwen heeft in mijn papiertje, ik er bijzonder weinig mee kan. Om geld echt goed te snappen, kunnen we het beste beginnen bij het begin.
Het eerste geld
Wat veel mensen verbaast is dat niemand weet hoe oud geld nu eigenlijk echt is. Een belangrijke reden waarom we dat niet weten is dat we nog steeds geen beschaving hebben weten te vinden die zo oud is dat ze nog geen geld gebruikten. Het bestaat dus al net zo lang als dat er beschavingen bestaan(!)
Het ontstaan van geschriften
Wat heeft het ontstaan van geschriften nou weer te maken met het ontstaan van geld? Een hoop meer dan je denkt! Schrijven is zelfs ontstaan door ‘geld’. Toen beschavingen steeds groter werden, werd het steeds moeilijker voor de eerste ‘economen’ om bij te houden hoeveel goederen er in het dorp aanwezig waren. Hoe los je zoiets op? Voor ons een heel makkelijk antwoord, maar toentertijd revolutionair: je gaat het opschrijven. Als we dus kijken naar de oudste ontdekkingen van geschriften, dan is het enige waar ze over schreven: de toenmalige vorm van geld.
Ruilhandel
Mensen hebben eigenlijk altijd gedacht dat geld is ontstaan dankzij ruilhandel. Dat klinkt ook heel logisch. Een van de grootste economen uit de oudheid, Adam Smith, legt dit op een hele simpele manier uit: mensen in de oudheid kwamen er al snel achter dat samenwerken ervoor zorgde dat de kans op overleving aanzienlijk werd vergroot. Door deze samenwerkingen konden verschillende personen zich specialiseren in bepaalde skills. De ene groep ging zich bijvoorbeeld specialiseren in jagen, terwijl de andere groep op zoek ging naar noten en fruit. Op deze manier begonnen de mensen grote overschotten aan voedsel te produceren, waardoor ze steeds meer producten kregen die ze konden ruilen tegen andere producten.
Toch is er nooit bewijs gevonden dat dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Het eerste geld dat we kennen: Sumerian gerstgeld, is hier een goed voorbeeld van. Dit is 3000 jaar geleden ontstaan op ongeveer dezelfde manier als dat het schrijven is ontstaan als reactie op de intensiverende economische activiteiten.
Soorten geld
In de jaren hierna zijn er, onafhankelijk van elkaar, vele andere soorten geld verspreid over de hele wereld. Hierbij kun je denken aan schelpen, zout, kralen, kleding, huiden en graan. Al deze soorten beschikten over de vier essentiële eigenschappen van geld.
De eerste munten
De eerste munten werden al 1100 jaar BC in Azië ontwikkeld. In Azië waren de belangrijkste ruilmiddelen toentertijd gereedschap en wapens. De Aziaten hadden bedacht dat het makkelijker was om hier kleine bronzen replica's van te maken, zodat het makkelijker te vervoeren was (essentiële eigenschap 2). Dit bleek alleen niet zo heel fijn om mee te nemen door de scherpe randen. De Aziaten begonnen deze randen weg te schuren, waardoor langzaam de ronde vorm ontstond zoals wij die nu kennen bij munten.
De eerste echte munten met goud erin verwerkt zijn 640 jaar voor Christus ontstaan dankzij Koning Alyattes van Lydia (het tegenwoordige West-Turkije). Deze munten waren gemaakt van electrum, wat een combinatie is van zilver en goud. Mede dankzij de creatie van deze munten groeide dit koninkrijk uit tot een van de rijkste rijken van Klein-Azië.
Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5], via Wikimedia Commons
Geld in de vorm van papier
Opvallend is dat de Chinezen al véél eerder zijn begonnen papiergeld te gebruiken. Zij begonnen hier al mee toen Lydia de eerste munten creëerde. Het duurde echter tot 1200 na Christus voordat de eerste Europeaan, Marco Polo, dit papiergeld ontdekte. Vervolgens heeft het tot 1600 na Christus geduurd tot we dit in Europa ook gingen gebruiken naast muntgeld. Dat is ‘maar’ 400 jaar geleden. Het was voor heel veel mensen ook ondenkbaar om papiergeld te gaan gebruiken. Dit heeft namelijk helemaal geen intrinsieke waarde. Vandaar dat het nog 400 jaar duurde voordat het algemeen geaccepteerd werd. Het was een flinke afwijking van wat men gewend was.
Geld en goud
Dit papiergeld is altijd gekoppeld geweest aan goud. Ik zal even op een zeer versimpelde manier uitleggen hoe dit is ontstaan.
Pietje was een rijk man en had veel te veel goud in zijn huis liggen. Hij wilde dit goud ergens veilig opbergen en dat kon gemakkelijk bij Jantje de goudsmid. Om er zeker van te zijn dat Pietje zijn geld weer bij Jantje op kon halen, gaf Jantje hem een bewijs dat hij zijn goud in bewaring had: een stuk papier waarop wettelijk stond vastgelegd dat Jantje direct het goud aan Pietje moest geven als hij hierom vroeg. Op een gegeven moment was Pietje zijn ‘cash’ goud op, maar hij wilde toch graag een mooi nieuw paard van Japie kopen. In plaats van terug naar Jantje te moeten om eerst zijn bewijs in te leveren voor zijn goud, gaf hij zijn bewijs aan Japie, zodat Japie hiermee Pietje zijn goud op kon halen bij Jantje. Japie had er genoeg vertrouwen in dat hij bij de goudsmid dit bewijs kon gebruiken om goud op te halen, dus hij had geen moeite dit te accepteren als betaalmiddel. Et voilá, het schuldbewijs werd zo het eerste papiergeld.
Fractioneel bankieren
Maar vanaf hier werd het ingewikkelder. Want Jantje had na verloop van tijd de verantwoordelijkheid over veel goud. Mensen wisten dit en als iemand goud nodig had, was Jantje de eerste naar wie ze toegingen. Jantje wilde echter niet zomaar het goud van anderen uitlenen. Maar waar Jantje al snel achter kwam, was dat hij altijd het beheer had over een minimale hoeveelheid goud: het kwam nooit voor dat iedereen tegelijk zijn goud op kwam halen. Dit was een belangrijke ontdekking voor Jantje, want op deze manier kon hij meer bewijzen voor schuld uitlenen dan dat er goud in de kluis lag. En omdat deze schuldbewijzen ook als geld werden gezien, kon hij op deze manier grote hoeveelheden geld creëren. Dit kon echter niet onbeperkt: er moest wettelijk altijd een bepaald percentage aan goud of munten in de kluis liggen om te kunnen voldoen aan de verzoeken voor teruggave.
Dus stel Jantje had het beheer over 100 eenheden goud en minimaal 20% hiervan moest gedekt zijn. Dat betekent dat 20% van die 100 eenheden meteen uitgekeerd moet kunnen worden als iedereen zijn goud terug wil. Dat betekent dat Jantje 80 eenheden aan goud kon uitlenen (met rente). Dus zomaar uit het niets konden er 180 eenheden aan goud bestaan in plaats van 100. Deze 80 eenheden goud konden vervolgens weer bij een andere goudsmid of bij Jantje zelf in bewaring worden gegeven. En deze goudsmid kon daardoor weer 80% van deze 80 eenheden uitlenen en waren er dus 240 eenheden goud in omloop. Op deze manier kon de geldhoeveelheid dus groeien tot maximaal 500 eenheden goud.
Fiat geld
Als je al een beetje bekend bent in de cryptowereld, zal je vast al vaak van dit begrip gehoord hebben. Fiat is afgeleid van het Latijnse woord fiat (“laat het worden, het zal worden”). Fiat geld is geld dat niet gekoppeld is aan de goudstandaard. Sinds 1971 heeft toenmalige Amerikaans president Nixon besloten om de koppeling van de dollar aan goud volledig af te schaffen. Tot die tijd werd de waarde van geld altijd bepaald door goud, maar sinds 1971 is dit andersom: de waarde van goud wordt bepaald door geld. Dit betekent ook dat banken en overheden totaal vrij staan in het creëren van geld. Banken kunnen hierdoor ontzettend veel verdienen aan het als schuld in omloop brengen van geld. Hierdoor hebben ze de neiging om veel kredieten uit te zetten, ongedekt of niet. Dit is uiteindelijk de basis gebleken voor de gehele schuldencrisis die in 2008 is ontstaan.
RIA Novosti archive, image #978776 / Alexey Kudenko / CC-BY-SA 3.0 [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Plastic geld
Maar we zijn afgedwaald naar hoe de waarde van geld is geëvolueerd. De evolutie van de vormen geld is niet gestopt bij de papiervorm. Ongeveer 60 jaar geleden begon geld namelijk ook voor te komen in de vorm van plastic kaarten. Diners Club was in Amerika de eerste die met ‘kredietkaarten’ de markt op kwam. Dit was een soort ‘travellers cheque’. Ook hier gold weer dat mensen moeite hadden om deze wisseling in vorm van geld te accepteren. Hoe kan een plastic pasje nu opeens gezien worden als geld?
Digitaal geld
Eigenlijk is digitaal geld al tegelijk ontstaan met het ontstaan van computers. Geld kan sindsdien bijgehouden worden in vorm van nullen en enen. Ondertussen bestaat het grootste deel van het geld dat op dit moment in omloop is alleen op computer servers. Van de 6 triljoen dollar in omloop, bestaat maar 6 miljard dollar in de vorm van biljetten en munten. Bijna alle transacties die tegenwoordig gedaan worden, zijn niks anders dan het verschuiven van wat elektronische data van de ene computer naar de andere.
Cryptogeld / Cryptocurrency
Het grootste probleem met digitaal geld is dat het lastig is om geld over te maken naar iemand zonder dat je zeker weet dat ditzelfde geld ook niet al is overgemaakt naar een ander persoon. Dit wordt ook wel double spending genoemd. Een oplossing hiervoor is momenteel aanwezig met de banken als tussenpersoon. Een groot probleem hieraan is echter dat de banken hier service fees voor rekenen. Ook kan het dagen duren voordat je geld is overgemaakt naar een ander land, omdat er dan meerdere banken als tussenpersoon moeten fungeren. Bovendien gaan de banken redelijk roekeloos om met hun privilege van fractioneel bankieren.
Een oplossing hiervoor is het gebruik van cryptocurrencies. Dit is geld op basis van de blockchain dat ervoor zorgt dat double spending niet meer mogelijk is en geld dus voortaan naar elkaar overgemaakt kan worden zonder dat een bank hiertussen hoeft te zitten. Dit brengt nog vele andere voordelen met zich mee die je kunt lezen in ons artikel over cryptocurrency's.
